Door Niels Prins, neuroloog en directeur Brain Research Center.
Vanaf 25 september neemt Nederland in de bestrijding van COVID-19 een grote stap op weg naar het oude normaal door de 1,5 meter-maatregel los te laten. Een goed moment om te reflecteren op de afgelopen periode. Eind 2019 werd de wereld overvallen door COVID-19, een virus dat er ineens was en als een razende tekeerging. Met miljoenen doden wereldwijd tot gevolg. Door intensieve samenwerking tussen wetenschap en farmaceutische bedrijven, in de rug gesteund door politieke wil, konden er in korte tijd effectieve vaccins worden ontwikkeld en kon verspreiding van het virus een halt worden toegeroepen. Is corona een acuut virus met dodelijke gevolgen, dan is alzheimer een chronische sloper waar ook miljoenen mensen aan overlijden. Brain Research Center, dat onderzoek doet naar medicijnen tegen o.a. alzheimer, werkt al jaren samen met de wetenschap en farmaceutische bedrijven om zo medicijnen te vinden om alzheimer de wereld uit te helpen. Wat kunnen wij – in onze strijd tegen hersenziekten, zoals alzheimer – leren van de wijze waarop COVID-19 is aangepakt? Wat zijn de belangrijkste lessen? De snelheid waarmee medicijnen zijn gevonden tegen het virus, is ongekend. Kunnen wij dat ook realiseren als het gaat om medicijnen tegen alzheimer?
Verschillen en overeenkomsten
Voordat we die vraag kunnen beantwoorden, is het goed eerst in te zoomen op de verschillen en overeenkomsten tussen alzheimer en corona. Een belangrijk verschil zit hem natuurlijk in de oorzaak en beloop van de ziektes. Corona is een infectieziekte veroorzaakt door een virus, terwijl alzheimer een hersenziekte is, veroorzaakt door abnormale eiwitstapeling en ontsteking. We weten dat het ontwikkelen van vaccins tegen virussen relatief eenvoudig is vergeleken met het ontwikkelen van medicijnen tegen een complex en deels nog onbegrepen hersenziekten zoals alzheimer. Een ander belangrijk verschil heeft te maken met de snelheid waarmee de ziekte verloopt: een corona-infectie kan binnen dagen tot weken leiden tot ernstige longproblemen en overlijden. Bij alzheimer kan de periode van eerste abnormale eiwitophopingen tot dementie tientallen jaren duren. Een periode die overigens een kans biedt om in te grijpen en daarmee dementie te voorkomen. De periode van dementie diagnose tot overlijden duurt meestal jaren. Maar er zijn dus ook belangrijke overeenkomsten tussen alzheimer en corona. Beide ziektes treffen miljoenen mensen over de hele wereld, vooral ouderen. En behalve het persoonlijke leed dat de ziektes veroorzaken zijn zij beide ontwrichtend voor de maatschappij en gaan gepaard met torenhoge kosten.
Lessen uit de aanpak van corona
Les 1. De ziekte prioriteren. De snelheid en schaalgrootte van de corona pandemie maakte de ziekte direct de hoogste prioriteit bij zowel artsen, politici, als het grote publiek. Er was geen twijfel over de noodzaak om via medicijnonderzoek snel een behandeling te vinden. Deze prioritering werkte als een katalysator voor het medicijnonderzoek. Bij alzheimer heeft het onderzoek naar effectieve medicijnen op dit moment onvoldoende prioriteit.
Les 2. Tempo maken. Om geen tijd te verliezen werden nieuwe procedures ingevoerd om de beoordeling en goedkeuring van de nieuwe corona vaccins door de medicijnwaakhonden FDA en EMA respectievelijk in de V.S. en Europa te versnellen. Veel medicijnonderzoek bij alzheimer loopt vertraging op door stroperige procedures en kennisachterstand bij de beoordelende en goedkeurende instanties.
Les 3. Samenwerken. De ernst van de corona pandemie leidde er ook toe dat universiteiten, farmaceutische bedrijven en overheid de handen ineensloegen waardoor doorbraken geforceerd werden. Wanneer het over alzheimer gaat zijn er in Nederland nog veel negatieve vooroordelen met betrekking tot de samenwerking met farmaceutische bedrijven en is de overheid weinig zichtbaar.
Les 4. Meedoen aan medicijnonderzoek. De urgentie rondom corona leidde o.a. tot een grote bereidheid om als deelnemer mee te doen aan onderzoek naar de corona vaccins. Het grote publiek raakte via de media bekend met begrippen als klinische trial, effectiviteit en bijwerkingen van de nieuwe medicijnen. Bij alzheimer zijn maar weinig mensen op de hoogte van het lopende onderzoek met kansrijke nieuwe medicijnen, met een tekort aan deelnemers tot gevolg. Dit tekort vormt op dit moment een van de grootste struikelblokken bij medicijnonderzoek tegen alzheimer.
Les 5. Voldoende geld vrijmaken. De Nederlandse overheid heeft in anderhalf jaar totaal 76 miljard uitgegeven om de corona pandemie en ermee samenhangende economische crisis te bestrijden. Van dat bedrag is 2 miljard besteed aan vaccinontwikkeling. Vergelijk dit met het totale bedrag van de Nationale Dementiestrategie (2021-2030) van 8 miljoen per jaar, stijgend naar 16 miljoen per jaar in 2024. Van deze miljoenen gaat slechts een fractie naar medicijnonderzoek.
Concluderend kunnen we een aantal lessen trekken uit de aanpak van COVID 19 die relevant zijn voor alzheimer. Om sneller nieuwe effectieve medicijnen tegen alzheimer beschikbaar te krijgen, zal het medicijnonderzoek tegen alzheimer prioriteit moeten krijgen bij artsen, overheid en het grote publiek. Daarnaast zullen de procedures voor de beoordeling en goedkeuring van nieuwe alzheimer medicijnen moeten worden versneld. Er zal intensief moeten worden samengewerkt in publiek private samenwerkingen, o.a. met de farmaceutische industrie. Veel meer patiënten zullen mee moeten doen aan onderzoek met nieuwe kansrijke alzheimer medicijnen. En tot slot zal er meer geld vrijgemaakt moeten worden om snel nieuwe medicijnen tegen alzheimer beschikbaar te krijgen zodat we, net zoals bij corona, ook deze dodelijke ziekte een halt toe kunnen roepen.
